Çölyak Hastalığı Nedir? Çölyak Belirtileri ve Tedavisi

07 Kasım 2023

Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak hastalığı, ince bağırsak mukozasının gluten adı verilen bir proteine karşı aşırı duyarlılık nedeniyle hasar gördüğü, genetik bir otoimmün, familyal özellikli bir hastalıktır. Buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllardaki gluten bu hastalığa neden olabilir. Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığa sahip bireylerde ortaya çıkar ve bağışıklık sistemi, gluteni yabancı bir tehdit olarak algılayarak ince bağırsak mukozasına saldırır.

Normalde, bağışıklık sistemi vücuda zarar veren mikroorganizmalara karşı savunma sağlar, ancak çölyak hastalığında bağışıklık sistemi gluteni hedef alır. Gluten, ince bağırsakta bulunan villüs adı verilen parmak benzeri yapıları zarar gördüğü için besin emilimi zayıflar. Bu durumda, besin maddelerinin yeterince emilimini sağlamakta zorlanılır ve bu da çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir.

 

Çölyak Hastalığının Çeşitleri Nelerdir?

Temelinde gluten intoleransı bulunan çölyak hastalığının spesifik alt tipleri vardır. Daha az bulgu olup daha yaygın olarak görülebilir. Bazı alt gruplar şunlardır:

Klasik Çölyak Hastalığı: Belirgin sindirim sorunlarına yol açar. Bu kişilerde, besin emiliminde sorunlar, ishal, kilo kaybı ve vitamin eksiklikleri gibi belirtiler görülür. Serolojik testler (kan testleri) pozitif çıkar ve ince bağırsak biyopsisinde tipik çölyak değişiklikleri gözlenir. Glutensiz diyet uygulandığında belirtilerde iyileşme görülür.

Atipik Çölyak Hastalığı: Tipik sindirim sorunları yerine daha farklı belirtilerle kendini gösterir. Yorgunluk, anemi, eklem ağrıları, diş sorunları, yüksek transaminaz seviyeleri, osteoporoz ve infertilite gibi belirtiler görülür. Serolojik testler pozitif çıkar ve ince bağırsak biyopsisinde tipik çölyak değişiklikleri gözlenir.

Sessiz Çölyak Hastalığı: Hiçbir belirti göstermeyen bireyleri tanımlar. Ancak, bu kişilerin serolojik test sonuçları ve ince bağırsak biyopsisi çölyak hastalığına işaret eder.

Latent Çölyak Hastalığı: Herhangi bir belirti göstermeyen bireylerde görülür. Bu kişilerin kan testleri pozitif olsa da ince bağırsak biyopsisinde villöz atrofi (bağırsak duvarındaki hasar) bulunmaz.

Potansiyel Çölyak Hastalığı: Semptomları olan kişileri tanımlar. Bu durumda, serolojik testler pozitif çıkar, ancak ince bağırsak biyopsisinde tipik çölyak değişiklikleri görülmez.

 

Çölyak Hastalığı Neden Olur?

Bağışıklık sistemimiz, zararlı bakteri ve virüslere karşı koruyucu antikorlar üreterek vücudu savunmaya çalışır. Ancak bazen vücut, aslında yararlı olan maddelere karşı da antikor geliştirebilir. Çölyak hastalığında vücut, gluten adlı proteine karşı ürettiği antikorlar nedeniyle ince bağırsaklarda hasara yol açarak çölyak hastalığının gelişmesine sebep olabilir.

Çölyak hastalığı, genetik olarak yatkın bireylerde görülmektedir. Belirli genler, özellikle HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genleri, çölyak hastalığına yatkınlığı artırır. Ancak, bu genlere sahip olmak çölyak hastalığına kesin olarak neden olmaz, sadece riski artırır.

Çölyak hastalığının ortaya çıkmasında çevresel faktörlerin etkisi olduğuna dair kanıtlar bulunmaktadır. Özellikle doğum sırasında ve viral enfeksiyonlar gibi çevresel faktörlerin, genetik yatkınlığa sahip bireylerde çölyak hastalığının tetikleyebileceği düşünülmektedir.

Bağırsak mikrobiyotası, bağırsakta bulunan mikroorganizma topluluğunu ifade eder. Bu mikrobiyota, bağışıklık sistemi ve bağırsak sağlığı üzerinde önemli bir rol oynar. Bağırsak mikrobiyotasındaki dengesizlikler, çölyak hastalığının gelişimine katkıda bulunabilir.

 

Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Çocuklarda çölyak hastalığı belirtileri

2 yaş altı çocuklarda;

• Besinlerin emiliminde bozukluk
• İştah kaybı
• Karında şişlik
• Kötü kokan yağlı ishal
• Anemi
• Gelişme geriliği

2 yaş üstü çocuklarda;

• Uzun süren ishal
• Kusma
• Kronik kabızlık
• Yaşıtlarından zayıf ve kısa olma
• Gelişimin yavaşlaması
• Kilo kaybı
• Huzursuzluk, sinirlilik
• Karın ağrısı
• İştahsızlık

Yetişkinlerde çölyak hastalığı belirtileri

• İshal veya kabızlık
• Karın ağrısı ve şişkinlik
• Demir eksikliği anemisi
• Yorgunluk
• Dermatit herpetiformis (kaşıntılı kabarcıklar ve döküntüler)
• Eklem ağrıları

Çölyak Hastalığının Tanısı Nasıl Konulur?

Çölyak hastalığının gelişmesindeki en önemli neden, birçok besinle bulunan gluten adlı maddenin vücut tarafından tolere edilememesidir. Bu durum, kan tahlili ile anlaşılabilir. Kandaki antikorlar gliadin antikorları (AGA), doku transglutaminaz antikorları (tTG) ve endomisyal antikorlar (EMA) gibi serolojik testler ile araştırılır. Test sonucunda çölyak hastalığına özel antikor proteinlerinin saptanması, glutene karşı bir gelişen anormal bağışıklık yanıtını gösterir. Kan tahlilinde belirli bulguların pozitif çıkması durumunda, bir sonraki aşama genellikle endoskopi olur. Endoskopi ile ince bağırsak yapısı değerlendirilir ve ince bağırsak biyopsisi alınır. İnce bağırsağın başlangıç kısımlarında hastalığa daha sık rastlanması nedeniyle, bu bölgeden alınan biyopsiler genellikle daha doğru sonuçlar verir. Çölyak hastalığının kesin tanısı, endoskopi sırasında alınan biyopsinin patoloji laboratuvarına gönderilmesiyle konulur.

Çölyak Hastalığının Tedavisi Nasıl Olur?

Çölyak hastalığının tedavisi, gluten içeren yiyeceklerin tamamen diyetten çıkarılmasıyla mümkündür. Buğday, arpa, çavdar ve bunlardan yapılmış bulgur, irmik, makarna, erişte, kek, börek gibi her türlü yiyecek gluten içerir. Çölyak hastalığı tanısı konan herkes için, katı bir şekilde gluten içeren besinlerden kaçınılan bir beslenme programı gereklidir. Tedavi sürecinde glutenin diyetten çıkarılması, bağırsak yapısında hızlı bir düzelme sağlar. İltihap düzelir, emilim normale döner.

 

Gluten İçeren Besinler

Buğday unu, buğday nişastası, kahverengi un, çavdar, arpa, ekmek, pide, lavaş, simit, pasta, kek turta, kahvaltılık gevrek, kurabiye, bisküvi, kraker, patates kızartması, bulgur, kepek, irmik, makarna, erişte, cips, et suyu, işlenmiş et veya deniz ürünü, baharat karışımları, hazır çorbalar, hazır köfte ve tavuk harçları, sirke, sakız, şeker, soya sosu, salata sosları, soslu kuruyemişler, kavrulmuş kuruyemişler, hazır salça, ketçap, malt içeren içecekler, fındık ve fıstık ezmeleri.

Gluten İçermeyen Besinler

Pirinç, pirinç unu, mısır, mısır unu, kinoa, karabuğday, kurubaklagil unları, kurubaklagiller, yumurta, süt ürünleri, çiğ kuruyemişler, et, balık, tavuk, meyveler, sebzeler, mısır ve pirinç nişastası, bitkisel ve katı yağlar, konserve sebze ve meyveler, turşu, saf baharatlar.

 

 

Detaylı bilgi için Gastroenteroloji kliniğinden destek alabilirsiniz.

Ekleme Tarihi: 7.11.2023
Güncelleme Tarihi: 7.11.2023